تحلیل جامعه‌شناختی نقش فقر در تجربۀ کودک‌همسری

رعت گرفتن تغییرات اجتماعی و اقتصادی طی چند دهه گذشته موجب تنوع، انباشت، تراکم و تجمیع انواع مسائل و آسیب‌های اجتماعی در جامعه ایران شده است. ازدواج زنان در سنین پایین به منزلۀ چالشی مهم و قابل تأمل، در بخش­های مختلفی از جهان رواج دارد. در دهه­های گذشته، ازدواج کودکان به­ویژه در کشورهای در حال توسعه و فقیر به ­عنوان تهدیدی برای سلامت فردی و توسعۀ اجتماعی دختران مورد توجه قرار گرفته است (ر.ک: Bhowmik et al, 2021; Kamilah & Rosa, 2021). این عمل به طور گسترده­ای با عوارض منفی برای سلامتی و رشد کودک­دختران همراه است؛ زیرا آسیب‌های ناشی از ازدواج در سنین پایین عمدتاً بر دختران تأثیر می‌گذارد که احتمال ازدواج آنها در کودکی بسیار بیشتر از پسران است (Gastón et al, 2019: 225-226; Koski & clark, 2021: 58 ).

بر اساس تعریفی که صندوق کودکان ملل متحد3 از ازدواج کودکان ارائه می­دهد، هر ازدواجی اعم از رسمی یا غیر رسمی که در آن یکی از طرفین یا هر دو زیر سن 18 سال باشند، ازدواج کودکان محسوب می­شود. بر اساس گزارش­های این سازمان، در سال 2020، تخمین زده می­شود که 650 میلیون زن تا به حال در کودکی ازدواج کرده­اند و سالانه حدود 12 میلیون کودک دختر ازدواج می­کنند. طبق این گزارش­ها، تا سال 2030، 950 میلیون دختر در کودکی ازدواج می­کنند.

با توجه به ادبیات مطالعاتی در حوزۀ ازدواج کودکان، عوامل مختلفی مانند شرایط زیست­محیطی، تحصیلات پایین، وضعیت اقتصادی ضعیف خانواده و هنجارهای اجتماعی به طور قابل توجهی با ازدواج کودک­دختران مرتبط است (ر.ک.fatusi et al, 2021: 4-9; Stark, 2018: 895-899 ). گزارش­ها در این زمینه همچنین نشان می­دهد که ازدواج کودکان با افزایش چشمگیر احتمال زندگی در فقر مرتبط است. فقر و شرایط نامناسب اقتصادی، یکی از علل اصلی ازدواج کودکان محسوب می­شود. این پدیده سبب شده است که بسیاری از خانواده­ها به­ویژه در جوامع سنتی و در حال توسعه، مجبور به ازدواج کودکان خود در سنین پایین شوند. در واقع حیات و بقای آنان بستگی به این دارد که خانواده دارای تمکن مالی و توانایی باشد تا نیازهای خود را مرتفع نماید. زنان و کودک­دخترانی که در خانواده­های فقیر زندگی می­کنند، از دسترسی برابر به منابع مشترک محروم می­شوند (Ahonsi, 2019: 15-16; Sophi, 2017: 93-95 ).