جامعه شناسی مرگ

مرگ همواره، بشر را به اندیشیدن واداشته است. در طول تاریخ، این اندیشه ها ثبت و ضبط شده اند و از این روست که امروز در حوزه هایی بسیار متنوع از ادبیات و فلسفه گرفته تا پزشکی با آثار و رساله های بی شماری در باب مرگ مواجهیم. جذابیت و اهمیت موضوع مرگ، رفته رفته و با تخصصی شدن علوم، به آن خصلتی میان رشته ای بخشید؛ به گونه ای که مرگ این بار به موضوع مباحث و مطالعات رشته های مختلف تخصصی و دانشگاهی بدل شد. با این وجود، نگاه جدی به مرگ و مردن در حوزه ی علوم اجتماعی، پدیده ای نسبتا جدید است و به پایان جنگ جهانی دوم برمی گردد. مطالعه ی ها و گورستان از این نیز متأخرتر است؛ تنها با آغاز قرن بیست و یکم بود که جامعه شناسان و مردم شناسان به خوانش سنگ قبر نوشته ها به مثابه متون و از منظر حافظه ی جمعی روی آوردند. این مقاله می کوشد مطالعات و پژوهش های جامعه شناسی و مردم شناسی مرگ و مردن با محوریت سنگ قبر که از نیمه ی دوم قرن بیستم تا سال های اخیر صورت گرفته اند را مرور کند، با این امید که در این مسیر وضعیت جامعه شناسی مرگ و مردن در ایران نیز به شیوه ی مقایسه ای روشن شود. به نظر می رسد پژوهش هایی از این دست بسیار ضروری باشند؛ چرا که علاوه بر این که زمینه ی آشنایی با ادبیات تخصصی موجود در حوزه ای مشخص را فراهم می کنند، سیر تحول و موقعیت کنونی آن را نیز روشن می سازند و از این رو زمینه ی انجام تحقیقات اصولی و به روز را فراهم خواهند ساخت. مقاله ی حاضر در دو بخش تهیه شده است. بخش اول، مهم ترین و اثرگذارترین مطالعات انجام شده در خارج از کشور و موضوعات و جهت گیری های این مطالعات را معرفی می کند، روند رو آوردن مطالعات غربی به رویکردهای فرهنگی را شرح می دهد و در نهایت، وضعیت حال حاضر جامعه شناسی مرگ و مردن که عمیقا با حافظه ی جمعی در هم تنیده شده است را روشن می کند. بخش دوم که گزارشی از وضعیت مطالعات مرگ و مردن در ایران است، در خلال توصیف و تشریح مطالعات صورت گرفته، وضعیت غیر منسجم، پراکنده و غیر تخصصی چنین مطالعاتی را در داخل کشور نمایان می سازد.